In een crisis komen vaak emoties en andere gevoeligheden aan de oppervlakte. Toen ik onlangs in de auto zat, merkte ik het. Ik was ongeduldig. Ik zat te foeteren op hoe langzaam iemand voor me reed. Had er even echt even helemaal geen geduld voor!

Het duurde even, maar toen wist ik het weer! Als ik ga afgeven op anderen dan is dit een signaal. Dan weet ik inmiddels dat ik mijn gevoeligheid niet wil erkennen en dat ik tijd nodig heb om met aandacht daar bij te blijven.

Vaak lees je in interviews dat iemand zegt dat hij of zij sterker uit een crisis is gekomen. Ik snap wel waar ze naartoe willen, maar of ik sterker uit mijn crises van twintig jaar geleden ben gekomen? Ja en nee.

Niet sterker in de zin van dat ik krachtiger naar buiten optreed. Eerder ben ik zachter geworden, gevoeliger* en heb meer inzicht gekregen, in mezelf en anderen.

Ik ben me ook bewuster van mijn gevoeligheid, en hoe ik daar vroeger vaak over heenwalste.

Maar wel sterker in de zin dat ik juist weet om te gaan met die gevoeligheid, zelfs door de grootste moedeloosheid, uitzichtloosheid, radeloosheid en wanhoop heen. MURW heb ik het genoemd, de eerste letters van de gevoelens die ik hiervoor noem. Naast dat de crisis ook oplaaiende emoties teweegbracht werd ik er ook murw van. Depressie wordt het versimpeld ook wel genoemd.

In mijn boek ‘De logica van een crisis’ ** beschreef ik het als volgt:

‘Tijdens een crisis ben je vaak extreem gevoelig. Emotioneel gevoelig, gevoelig op lichamelijk of op ander vlak. Mensen mogen niet te dichtbij koen, of juist andersom, je hebt constant behoefte aan aandacht en een arm om je heen. Het kan net lijken of er een beschermingslaag bij je is weggevallen. Of er delen van jezelf aan de oppervlakte komen die je niet kent of niet in die mate.’

Ook nu, in de auto, verwonderde het me haast hoeveel ik toch door die crisis geleerd heb. Dat het bewustzijn om naar al die gevoelens in onszelf te kijken, zoveel perspectief biedt. Onze houding ernaartoe, is allesbepalend.

Gaan we het aan… of gaan we het niet aan, wat we in onszelf voelen? Onderdrukken we het door alcohol of andere verslavingen? Gaan we het out-acten, afreageren op anderen, onze aandacht op situaties buiten ons leggen en daar ons gelijk willen halen? Juist omdát we niet weten om te gaan met onze gevoelens, wórdt het een crisis. Of kunnen we de gevoeligheid op zich toelaten? En zien wat zich dan in ons openbaart?

Of een crisis ons de nieuwe mens brengt, wordt door onze houding bepaald. We hebben een vrije wil, en we hebben de keuze om gewoon door te gaan op dezelfde weg.

Of…  misschien toch, een enkele keer, heel even, zonder oordeel en met zachte aandacht, voelen… toelaten…?

 

(gepubliceerd op het blog van de Remonstranten Rotterdam, 29 juni 2020)

Misschien bent u een van die mensen voor wie ik een grote bewondering heb. Mensen bij wie je ieder moment van de dag zomaar kunt binnenvallen omdat ze altijd een opgeruimd en schoon huis hebben. Dit is het ideaalbeeld dat ik nu ook in de coronacrisis probeer te bereiken. Om nu eens systematisch alle kasten, laadjes en de kelder weer eens op te ruimen.

Zo kan de coronacrisis, ondanks alles, ook goede dingen bewerkstelligen. En zelfs nog meer, als we bij deze uiterlijke schoonmaak, ook nog eens bewust kijken HOE we dat eigenlijk doen.

Zo ken ik enkele dierbaren, met lichamelijke beperkingen, bij wie de hulp in de huishouding niet meer komt. Ze zijn het nu zelf aan het doen. Maar, omdat er geen druk achter zit en er toch niemand op bezoek komt, doen ze het op hun gemak. Op hun uiterste gemak. Steeds even zitten als ze moe zijn. Kopje koffie erbij. Uitrusten. Is het vandaag niet, dan morgen.

Het is het principe van de oefeningen die ik geef op mijn cursussen meditatie en bewustzijn. Zoals de zenwalk, om eens bewust te kijken naar hoe je loopt. Je loopt vaak anders als je het druk hebt. Als je bewust op een ontspannen manier loopt, of dingen doet, in contact met jezelf, dan kun je merken dat je soms dingen veel sneller afrondt dan als je jezelf onder druk zet. Dan kun je tevens rust en ruimte in jezelf opmerken. Soms zelfs alsof je letterlijk ‘gedragen’ wordt in wat je doet. Alsof jij het niet doet, maar het via jou gedaan wordt. De flow.

Ik heb het zelf bepaald ook moeten leren. Mijn hemel ja. Ik zat vooral in mijn hoofd, was altijd bezig of aan het plannen, voor mezelf of anderen. En dan dat huishouden er ook nog bij…  Al vond ik een opgeruimd huis best fijn en zag het er toch redelijk presentabel uit… toch wist (weet) de kritisch stem van mijn moeder in me altijd nog iets te bedenken dat eigenlijk schoner zou moeten… En dus haastte ik me nog meer.

Woedend was ik toen ik in India was en in een cursus waarvoor ik nota bene betaalde, de opdracht kreeg om paden te gaan vegen en wc’s schoon te maken! Die paden aanvegen vond ik nog wel aardig maar wc’s schoonmaken! En dát terwijl ik voor die cursus betaalde!!

Pas veel later begreep ik het. De opdracht was om met bewustzijn naar je eigen reacties te kijken. Hoe boos en verontwaardigd je kon worden… terwijl – en dat viel me wel op – anderen dat helemaal niet zo hadden bij diezelfde taken. Hoeveel dit zei over je eigen geschiedenis, je voorkeuren en je oordelen. Hoeveel je hierdoor over jezelf kon leren. En hoe je het vaak afreageert op de ander, op de situatie…

Later zag ik eens een documentaire waarin mensen werkten in de hitte van India in een gaarkeuken. Boven de stoom van de dampende kookpotten, gaven zij echter aan, niet aan het koken te zijn, maar aan het ‘worshippen’, zij waren god aan het prijzen. Onbegrijpelijk was mijn eerste reactie. Tot ik het weer snapte… Mijn houding was bepalend. Toen ik leerde meer te ontspannen in wat ik deed, en met zachte aandacht bij al mijn weerzin en andere reacties te blijven, bleek ik de meest vreselijke klussen gewoon zonder moeite te kunnen doen. Het had niet zozeer te maken met de klus op zich, maar met de houding die ik ertegenover aannam!

Zo kan deze coronacrisis ons veel leren. Over onszelf. Zonder dat we er namen als meditatie, zenwalk of worshipping aan hoeven te geven. Zolang we maar bewust zien hoe we geneigd zijn ons vast te bijten in oude reactiepatronen en daarbij de situatie, de ander, anderen, de schuld gaan geven voor hoe we ons voelen.

Als we daarentegen onze eigen reactiepatronen gaan onderzoeken met wat zachte, vriendelijke aandacht, dan kan ons afreageren op die buitenwereld, wegvallen.

Dan maken we niet alleen ons huis schoon, maar ook ons innerlijk. En worden we een beetje zoals God, het goddelijke of hoe we het goede in onszelf ook willen noemen, het wellicht heeft bedoeld?

(Gepubliceerd op het blog van de Remonstranten Rotterdam, 4 mei 2020)

 

 

Ken je dat ook, dat mensen afgeven op een ander?
Je ziet het veel in de politiek, maar ook in werksituaties, in vrijwilligerswerk en helaas ook in persoonlijke relaties. Je komt het overal wel tegen. Wantrouwen naar de ander, oordeel, misprijzen, smalend doen, de ander afvallen…  Er zijn legio voorbeelden te geven waarbij de ander minder wordt gemaakt, niet serieus wordt genomen en het respect voor die ander ver te zoeken is.

Zijn het bepaalde mensen die zo met anderen omgaan? Moet je er een bepaalde persoonlijkheid voor hebben? En, zo ja, hoe komt dat zo? Zouden die mensen dat van huis hebben meegekregen? Zitten ze vast in een bepaalde zienswijze of ideologie waardoor ze die houding rechtvaardigen? Of zijn die mensen misschien getraumatiseerd?  Al deze verklaringen zijn mogelijk.
Het kan zijn dat ze niet anders weten. Dat ze zich er niet eens bewust van zijn. Soms is het iets dat mensen onbewust hebben opgepikt, van huis uit of in de politiek of een bepaalde werksituatie.  Niet iedereen leert thuis hoe je op een vriendelijke en respectvolle wijze met de ander kan omgaan en in de politiek of het werk lijkt in sommige situaties, het ‘survival of the fittest’ instinct naar boven te komen. Ongeacht de opleiding, waar je geboortehuis stond of je huis nu staat. Het is erop of eronder. Jij of de ander. De ander is het gevaar geworden. Bij sommigen is dat zo’n vanzelfsprekende strategie, dat het hun persoonlijkheid is geworden.

“OK, maar hoezo deze titel: hoe trauma’s onze persoonlijkheid worden?”. Het is bepaald niet leuk als mensen zich zo uitleven op een ander, maar of dat nou een trauma is?      Formeel is een trauma alleen als er een Posttraumatische Stress Stoornis (PTSS) is gediagnosticeerd. Dat zijn heftige symptomen, het is niet zomaar iets, het zet je hele gewone leven op zijn kop. In het dagelijks leven daarentegen wordt voor veel minder al gezegd dat iets ‘traumatisch’ is. En “Ach, die houding van anderen afvallen, het wantrouwen, het misprijzen…  zo zijn mensen nu eenmaal”.

Je kunt het ook anders zien. Dat die misprijzende manieren van op anderen afreageren, reactiepatronen zijn, overlevingsstrategieën. Die ooit zijn ontstaan als reactie op schrik, pijn en gekwetstheid, bij ons, of onze opvoeders. Zonder dat we ons dat direct bewust zijn. Het afgeven op de ander is dan een soort harnas geworden, een beschermingsmechanisme, het van je af te bijten, een manier om mensen op afstand van je te houden, om niet meer gekwetst te worden. Het is je persoonlijkheid geworden. Gebaseerd op ooit een trauma, in het klein of in het groot.

De bewustzijnsmethoden die de afgelopen vijftig jaar zijn ontwikkeld, laten mensen weer in contact komen met hun zuiverheid. Door de ruimte, het respect die deze methoden van onvoorwaardelijke aandacht in zich dragen, komt de gekwetstheid vaak vanzelf naar boven. Dan wordt heel zichtbaar hoe je je vaak hebt geïdentificeerd met die persoonlijkheid, hoe vanzelfsprekend die reactiepatronen zijn op anderen. Van vele zijn we ons niet eens bewust. Zo ‘zijn’ we nu eenmaal. Maar als je die persoonlijkheid, die overlevingsstrategieen, gaat doorzien, in jezelf en bij anderen, dan schept dat wel veel helderheid.

In de pers, in de media komt vaak de vraag naar boven waarom de burgers de politiek niet meer steunen, waarom er zoveel burnouts zijn op het werk en waarom zoveel vechtscheidingen. Het antwoord is misschien simpeler dan gedacht. Dat gebeurt als de sfeer niet goed is. Als er geen vriendelijkheid is, geen ondersteuning, geen vertrouwen. Als mensen zich aangevallen voelen, als ze elkaar de maat nemen, zich niet gezien voelen, wat vervolgens hoger oploopt. Dan heeft dat tot gevolg dat mensen afhaken, of conflicten escaleren.

Soms is het er wel. Het samenwerken, de openheid, het vanzelfsprekende vertrouwen. Dan voelen mensen zich vanzelfsprekend thuis. De laatste 25 jaar heb ik veel in groepen verkeerd waarin de aandacht zonder oordeel, het respect en de innerlijke zuiverheid gezocht werd. Waarbij de mildheid aanwezig was naar onszelf, en naar de ander, als we weer even een scheve schaats hebben gereden.
Het bewustzijn erover maakt dat we elkaar kunnen opvangen. Dan komt mijn dankbaarheid weer naar boven voor de mooie methoden die zijn ontwikkeld om die persoonlijkheid die zo vernietigend kan zijn naar de ander, te leren loslaten. Methoden van vriendelijkheid, openheid, onvoorwaardelijke aandacht en liefde die je direct kunt ervaren. Ze zijn helend.

Lees meer: www.sylvia-i-saakes.com

De opstand van 19 april 2018 in Nicaragua, wordt het een kantelpunt in de geschiedenis van het land? Een kantelpunt, dat de tweedeling die het land al zovele decennia in haar greep houdt  kan doorbreken? Een sfeertekening op basis van berichten vandaag uit Nicaragua van vrienden en voormalige collega’s.

Is er een kans dat de greep die het Sandinisme op zovele sectoren in het land heeft, wordt aangetast en meer democratisering mogelijk wordt? Er heerst angst in het land, in vele sectoren.  Ook bij de Sandinistas die nog aan de partij gelieerd zijn. Voor hen staat toegeven aan de druk die de opstand teweegbracht, gelijk aan de macht uit handen geven aan de vijanden van de Sandinistische Revolutie ooit. Die allang geen revolutie meer is, maar het land op subtiele en minder subtiele wijzen al decennia lang in een ijzeren greep houdt.

Kan er hoop worden geput uit de kleine, ontkiemende nieuwe sociale bewegingen vanaf onderop, zoals de mensen in de wijken, de beweging van de ‘Autoconvocados’ en die van de ’19 de Abril’ die de vonk waren voor de opstand onlangs? Wie zijn het? Zijn het slechts wat jongeren die nog niets voorstellen op politiek gebied, geen leiders hebben waar we veel van kunnen verwachten? 
Mijn oog valt zojuist op de Volkskrant van 28 april, over Parijs, mei 68. “De leiders van de studenten waren onwaarschijnlijke figuren, voorlieden van splintergroeperingen die niemand leken te vertegenwoordigen”…

Maar er heerst angst in Nicaragua. Angst die weliswaar werd doorbroken op de 19e april en de dagen erop volgend. Zoals de angst nu ook wordt doorbroken door velen, waaronder bekende Sandinistas, die zich scherp uitspreken tegen de moordpartij op de jongeren en tegen de regering. Velen zijn niet meer aan de partij gelieerd. Velen spreken zich nu zeer kritisch uit. Individueel. 
Maar als groep lijken zij niet op te staan tegen Ortega. Omdat er geen alternatief is?

Er heerst angst. Zullen degenen die aanwezig zijn in De Dialoog, waartoe Ortega nu heeft opgeroepen, hun mond open doen? In al deze sectoren zijn vertegenwoordigers van het Frente Sandinista, de partij, sterk aanwezig. 
De bewegingen die aan de basis van de opstand stonden, de 19e de Abril, de Autoconvocados, ze zijn niet aanwezig in de Dialoog. Daar zijn vertegenwoordigers uitgenodigd van de bekende sectoren in Nicaragua: de katholieke kerk, de universitaire wereld, de ondernemers, de vrouwenbeweging en Sociedad civil (de bevolking).

Er heerst angst. Dagelijks wordt de bevolking geconfronteerd met de CLS (Consejo de Liderazgo Sandinista, het vroegere CDS) het oog en oor van de Sandinistische partij van Ortega die alle activiteiten in altijd al iedere straat in de gaten houdt, maar met name nu, en met name de jongeren die het nieuwe doelwit zijn geworden.

Ook de Alianza de Organizaciones Cooperantes, de organisatie van de weinige ontwikkelingswerkers die er nog zijn, spreekt zich kennelijk niet uit. 
Ook daar heerst angst. Als je als organisatie te zeer je mond open doet, dan kan dit het excuus zijn om jou het land uit te gooien.   
Zo ook is de situatie van de buitenlanders die al jaren in Nicaragua wonen. De meesten hebben niet de Nicaraguaanse nationaliteit. Als in hun land van oorsprong een dubbele nationaliteit niet is toegestaan, dan kiezen zij vaak voor hun geboorteland omdat het meer kansen en zekerheid biedt op vele gebieden zoals sociale voorzieningen, gezondheidszorg of anderszins. Er is veel verontwaardiging, maar ook hier heerst angst.

Gisteren was er een demonstratie ter ondersteuning van Ortega. Precies zoals in de tijd dat ik in Nicaragua werkte, werden alle beschikbare bussen ingezet om mensen te brengen naar de demonstratie. Instappen en meedoen is verplichte kost voor degenen die een baan hebben als ambtenaar of anderszins gelieerd aan de regering en partij, waaronder de burgemeesters, de mensen die op ministeries werken, artsen, docenten. Zo niet, dan riskeer je je baan. 
    Dit keer echter kwamen er veel minder mensen opdagen! Normaal zitten de mensen ‘tot op het dak’ en zijn er veel motoren in de stoet aanwezig. Nu waren de bussen veelal haast leeg. Het is een teken. Is het een kantelpunt? 
Wordt er gewacht tot anderen de kastanjes uit het vuur halen en valt men terug in moedeloosheid? Of zit er toch beweging in?

Het doet denken aan de angst van mensen die seksueel of ander misbruik hebben meegemaakt, in de katholieke kerk, de sportwereld en elders. De angst is zo groot, dat degenen die het meemaakten en degenen die het weten, hun mond dichthouden. Tot er een kantelpunt komt. Zoals met de #metoo beweging. De massa telt, het aantal mensen telt. Dat is de steun die individuen nodig hebben om op te staan en hun mond open te doen. Maar de tijd moet ook rijp zijn.

Ik ontvang een bericht vanochtend uit Nicaragua: “De mensen zijn wakker geworden en waren totaal verrast door de kracht die ze hadden”. Een kantelpunt? Of toch niet?

* Drs. Sylvia I. Saakes. Politicoloog (UvA). Werkzaam in Nicaragua van 1987 t/m 1993 voor twee Nicaraguaanse onderzoeksinstituten, het NL’se Ministerie van Buitenlandse Zaken, Novib, SNV en stedenband als deskundige ontwikkelingssamenwerking en genderonderzoek. Schrijfster van drie Spaanstalige boeken, waarvan twee met co-auteurs (‘La Mujer Nicaraguense en los anos 80’, ‘Mujeres en tiempo de guerra’ en ‘La investigación como medio para el empoderamiento de las mujeres’).*