MUJERES EN TIEMPO DE GUERRA
Dit boek presenteert de resultaten van een onderzoek naar de situatie van vrouwen in Nieuw-Guinea, een regio in het Zuid-Oosten van Nicaragua, dat is uitgevoerd in 1989 en 1990.
Het is geen traditionele sociologisch onderzoek dat uit cijfers en percentages bestaat. Het is een document dat de diversiteit en verschillen in de ervaringen en meningen van vrouwen wil doen kennen in een specifieke periode, ten tijde van de oorlog tussen het Frente Sandinista en de contra (revolutionairen).
Het veldwerk werd uitgevoerd in de maanden januari en februari 1989 en in juni 1990, in een periode van sterke politieke spanningen, veroorzaakt door de oorlog en de eerste stappen naar ontwapening.
We deden het veldwerk net voor, en na de verkiezingen van 25 februari 1990, waarin de UNO, met zijn kandidaat Violeta Chamorro de verkiezingen won, hetgeen een einde betekende van het Sandinistische tijdperk.
Flor de Maria Zúniga & Sylvia I. Saakes
VOORWOORD ‘MUJERES EN TIEMPO DE GUERRA’
Het onderhavige boek baseert zich op onderzoek dat is uitgevoerd in Nueva Guinea (een gebied in het Zuid-Oosten van Nicaragua, noot SIS), binnen het kader van het ontwikkelingsproject van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken in deze regio.
Wij danken in eerste instantie het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken dat, via het Centrum van Landbouwontwikkeling, ons deze aanbesteding gunde waardoor wij dit onderzoek konden doen.
Wij zijn dit onderzoek gestart terwijl wij nog werkten als onderzoeksteam binnen het Onderzoeksinstituut ITZTANI in Managua, Nicaragua. In 1992 hebben wij een eigen onafhankelijk onderzoekcentrum opgericht in Managua onder de naam “Mujer y Cambio’ (‘Vrouwen en Verandering’). Wij danken Marvin Ortega, de directeur van ITZTANI, voor zijn steun in deze periode. De uitgave van dit boek is onder de hoede van ‘Mujer y Cambio’.
Het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken en het Vrouwenfonds waarvoor Karin Verbaken van de Nederlandse Ambassade in Costa Rica verantwoording droeg, heeft ons de mogelijkheid geboden om een serie van publicaties het licht te doen zien, waarvan dit boek het eerste is.
Ook danken wij graag NOVIB. Dankzij het vertrouwen, ook financieel, dat zij ons, en onze projectvoorstel, gaven kregen we de kans door te gaan met ons werk en het ‘Programma van strategisch onderzoek’ nadien verder te ontwikkelen. Ook hierover zal binnenkort een publicatie verschijnen.
We willen zeker ook Mercedes Rios en Magda Torres, onze directe medewerkers van ons instituut, danken voor hun steun in verschillende fasen van deze uitgave.
Aan een eerste fase van het veldwerk nam ook Ada Julia Brenes deel. Het verslag van dit veldwerk en de revisie ervan voor deze publicatie in 1993, is onder verantwoordelijkheid van de auteurs. Teresita Hernández Ceballos heeft de laatste versie van deze publicatie geredigeerd, hetgeen voor ons een verrijking geweest, niet alleen vanwege haar zorgvuldige suggesties, maar ook vanwege de geweldige
Tenslotte danken wij de vrouwen in Nueva Guinea, die dankzij hun aandringen dat we na het onderzoek, verder zouden moeten kunnen werken met hen, de katalysator zijn geweest voor ons programma. Een programma dat aan vrouwengroepen ondersteuning biedt om niet alleen zelf hun eigen onderzoek te doen, maar hierop ook direct zelf vervolgactiviteiten te kunnen ontwikkelen.
Sylvia Saakes
Flor de Maria Zúniga
Managua, Nicaragua, 1993
VROUWEN IN TIJDEN VAN OORLOG (MUJERES EN TIEMPO DE GUERRA)
door Sylvia I. Saakes en Flor de Maria Zuniga
_____________________________________
INHOUD
Tijdens ons veldonderzoek waren de gevechten tussen de Sandinistische Volksleger en contrarevolutionairen* in het zuiden van Nueva Guinea in volle gang. Aanvallen op dorpen en op voertuigen op de wegen waren frequent. Soms waren wegen geblokkeerd. ’s Nachts hoorden we hevig geweervuur en het ontploffen van granaten en tijdens interviews konden we ternauwernood duiken voor het mitrailleurgeratel van een AK zeer dichtbij. We durfden niet te stoppen langs de kant van de weg toen we een lekke band hadden, omdat het door de aanvallen van de contra zeer gevaarlijk was om stil te staan en een band te verwisselen, en we namen geen snelheid terug bij de opgang van bruggen, bang voor de explosieven die vaak juist daar waren ingegraven. Tegelijkertijd vond ook het proces van ontwapening plaats in El Amendro, in het noordwesten van de regio.
Hoewel de belangrijkste doelstelling van het onderzoek was de situatie van vrouwen in kaart te brengen, werd tijdens hun verhalen duidelijk dat de oorlog de belangrijkste constante was in hun leven. Om dit gegeven in hun ervaringen en meningen te weerspiegelen, hebben we besloten om dit boek de titel te geven “Vrouwen in tijden van oorlog”. In dit boek, het verslag van ons veldonderzoek, komt een grote verscheidenheid aan onderwerpen aan bod: de economische activiteiten van vrouwen, en hun activiteiten om het huishouden draaiende te houden; de factoren die van invloed zijn op de economische productiviteit van vrouwen, zoals de taakverdeling tussen mannen en vrouwen, de toegankelijkheid van brandhout en water, de criminaliteit en de steun die zij van hun kinderen krijgen. We onderzochten ook de sociale relaties van vrouwen binnen de familie en tussen de partners als de vrouw een relatie had, en noteerden daarbij ook wat zij zeiden over hoe vrouwen in de steek werden gelaten, over het geweld en misbruik binnen de relatie, hun opmerkingen over gezinsplanning, evenals over religie, de gebruiken rond een erfenis, de belangstelling van vrouwen voor onderwijs, hun maatschappelijke participatie en de verschillen tussen de generaties: dat van jonge meisjes die in het gebied zijn geboren en dat van hun moeders die eerder in dit land van de belofte, de te ontginnen regio van Nueva Guinea, waren gearriveerd. De resultaten leerden ons dat het generaliseren over vrouwen in Nicaragua niet alleen onmogelijk was, maar ook zeker niet verstandig is. Wie werkt met vrouwen kan niet anders dan te erkennen dat “de vrouw” niet bestaat. Er zijn grote verschillen tussen vrouwen onderling, zij hebben heel verschillende ervaringen, meningen en behoeften.
In overeenstemming hiermee zou alle ontwikkelingswerk met vrouwen deze diversiteit moeten weerspiegelen. Projecten, opleidingen, uitwisselingen en andere initiatieven van vrouwen of vrouwen moet een gediversifieerd programma bieden in overeenstemming met de behoeften en belangen van verschillende sectoren vrouwen. Erkenning en respect voor deze diversiteit is de noodzakelijke basis om ook de belangen te ontdekken die zij wel met elkaar gemeen hebben. Citaten en analyse laten zien op welke wijze vrouwen hun situatie als vrouw beleven en er vaak onder lijden, ook als ze heel verschillende levens leiden.
De informatie in dit boek werd gepubliceerd in juni 1990 als een intern document door het Ministerie van Buitenlandse Zaken en het Centrum voor Plattelandsontwikkeling (CDR), onder de titel ‘De vrouwelijke landbouwers in Nueva Guinea”. Het was een van de 21 onderzoeken die werden gedaan om een duurzaam ontwikkelingsproject in de toekomst in de regio te realiseren. Pas nu in 1993 publiceren wij de inhoud van dit onderzoek, om het aan een breder publiek voor te leggen. Terwijl we in 1990 nog werkten bij het Onderzoeksinstituut ITZTANI, hebben we in 1992 een eigen onderzoeksinstituut opgericht: Mujer y Cambio (Vrouwen en Verandering). Aangezien we het veldwerk in Nueva Guinea drie jaar geleden deden, hebben er veel veranderingen plaatsgevonden, niet alleen politiek gezien in het hele land, maar ook in de regio van Nueva Guinea, ook onder de vrouwen. Terwijl in 1990 er slecht enkele vrouwen zich organiseerden en er verder weinig groepen waren met eigen initiatieven, organiseerden zij in 1992 een ‘Eerste Bijeenkomst van Vrouwen in Nueva Guina’! Ook in de rest van Nicaragua worden in de afgelopen drie jaar nieuwe initiatieven door vrouwen genomen, zelfs als ze ver weg zijn van de stedelijke gebieden. In Nueva Guina laten de vrouwen zien dat ze deel uitmaken van deze nieuwe initiatieven die de vrouwenbeweging vormen.
Mujer y Cambio: een nieuwe weg op het pad van onderzoek
Het onderzoek naar, en de uitwisseling met de vrouwen in Nueva Guinea, is voor ons onderzoeksteam zeer belangrijk geweest om diverse redenen. Gedurende het veldwerk werden we steeds geconfronteerd met het feit dat de vrouwen erop aandrongen dat we met hen verder zouden werken aan de thema’s die naar voren waren gekomen. Tot onze grote spijt is het ons niet gelukt om op dat moment in te gaan op hun verzoeken; maar hun aandringen werd wel de stimulans om in deze richting verder te gaan en een ander type onderzoek te ontwikkelen, waarin de belangen van ‘grassroots’ vrouwen op een meer systematische wijze zouden worden weerspiegeld en waarin zij zelf deel zouden uitmaken van het onderzoeksteam zelf. In het ‘Programma van technisch-methodologische ondersteuning in Onderzoek en Uitvoering’ (PATIR) dat wij vervolgens ontwikkelden, zijn het de vrouwen zelf die bepalen wat de onderzoeksopzet is, zijn zij het die de resultaten zelf samenvatten en de uitvoering ervan van wat nodig is ter hand nemen. Wij als Mujer y Cambio ondersteunen hen in dit proces. Het is in die zin dat de vrouwen van Nueva Guinea zeer waardevol waren voor ons, en anderen, zodat we dit programma konden ontwikkelen die toekomt aan de behoeften van vrouwen zelf.
Gezien de tijd die is verstreken sinds 1990 en de beperkingen die wij hebben genoemd, zijn we ons bewust van de beperkte impact die dit boek nog kan hebben. Toch hebben we ons best gedaan om dit boek te publiceren om te voorkomen dat de resultaten uiteindelijk, zoals zoveel onderzoeksresultaten, uitsluitend in handen blijven van nationale of internationale instanties die de financiën verschaften, zonder dat de betrokken vrouwen om wie het ging, zelf de ideeën die zij naar voren brachten, zouden kennen. We hopen dat het boek voor de vrouwen zelf alsnog als uitgangspunt kan dienen om de ideeën die zij naar voren brachten, te verdiepen. En ook dat de ontwikkelingsorganisaties in de regio hierdoor de diversiteit in ervaringen van vrouwen leren kennen en hierop adequaat zullen reageren in hun beleid. Hierbij pretenderen we overigens niet dat we het laatste woord of de absolute waarheid over de vrouwen in Nueva Guinea weergeven. We zouden erg blij zijn als dit onderzoek bijdraagt aan nog meer uitwisseling en discussie tussen de vrouwen onderling, en tussen hen en de ontwikkelingsorganisaties in de regio.
Het boek bevat de volgende hoofdstukken:
in hoofdstuk 2 geven we een overzicht van de regio: een korte geschiedenis; veranderingen die door de oorlog zijn ontstaan in de situatie van vrouwen; de organisaties die in Nueva Guinea aanwezig zijn en informatie die de vertegenwoordigers van deze instellingen ons gaven over de vrouwen die onder hun werkgebied vielen. Deze wat ‘droge’ informatie onderscheidt zich van die in hoofdstuk 3, waarin we ingaan op de verschillende aspecten van het leven van vrouwen, geïllustreerd met letterlijke citaten van wat zij zeiden en hoe. In dit hoofdstuk richten we ons vooral op de economische activiteiten van vrouwen, terwijl in hoofdstuk 4 hun sociale ervaringen in de gemeenschap en in het leven met hun partners en hun familie naar voren komt.
In hoofdstuk 5 geven we een samenvatting van de belangrijkste bevindingen van de voorgaande hoofdstukken en in hoofdstuk 6 geven we, op basis van de resultaten van het onderzoek, een aantal suggesties voor de ontwikkeling van de regio. In hoofdstuk 7 geven we weer welke methodologie we hebben gebruikt en wat Mujer y Cambio sindsdien biedt aan vrouwengroepen op het gebied van ondersteuning bij het doen van eigen onderzoek en verdere ontwikkeling van hun ideeen.
Tenslotte treft u drie bijlagen aan. Bijlage I heeft betrekking op de onderzoeksmethodologie, bijlage II geeft statistieken weer over onderwijs en bijlage III statistische gegevens over coöperaties in het gebied.
* N.B. In politieke kringen die tegen de Sandinistas zijn wordt niet gesproken in termen van ‘contra’ of ‘contrarevolutionairen’, maar spreekt men over zichzelf in termen van ;het gewapend verzet”. We hebben ervoor gekozen om de term “contra” of “contrarevolutie” te gebruiken, omdat deze term duidelijk maakt tegen wie het gewapend verzet is gericht.
